Szczury nie zawiniły: jak naprawdę rozprzestrzeniała się dżuma w Średniowieczu

Norwescy matematycy przeanalizowali historię rozprzestrzeniania się dżumy po średniowiecznej Europie i Rosji i doszli do wniosku, że głównymi roznosicielami były ludzkie pchły i wszy, a nie pasożyty występujące u szczurów, głosi artykuł opublikowany w piśmie "PNAS".

Ludzkość przeżyła kilka wielkich epidemii z podobnymi symptomami, które określa się jako "dżumę". Pierwszą z nich była tzw. dżuma Justyniana, która wybuchła w Bizancjum i na obszarze Morza Śródziemnego w połowie VI wieku i spowodowała śmierć ponad 100 milionów osób. Kolejnym tego typu wydarzeniem była średniowieczna "czarna śmierć", która unicestwiła 1/3 mieszkańców Europy w połowie XIV wieku. 

W ciągu ostatnich lat genetykom udało się wyizolować pozostałości DNA tych bakterii z kości ofiar choroby i udowodnić, że wszystkie były wywołane przez różne, choć podobne, szczepy tej samej bakterii — yersinia pestis.

Uważano dotąd, że głównymi roznosicielami dżumy były nie populacje ludzi, ale gryzonie, żyjące w dzikiej przyrodzie oraz w okolicach największych miast i innych skupisk ludzkich. Zdaniem naukowców, pałeczka dżumy po raz pierwszy trafiła do Europy i na Bliski Wschód w starożytności, w wyniku zmian klimatycznych, które zmusiły gryzonie żyjące w stepach Mongolii i Chin do migracji na zachód. 

Ta teoria, jak zauważa Boris Schmid z uniwersytetu w Oslo (Norwegia) i jego zespół, doskonale wyjaśnia historię ewolucji dżumy i jej stosunkowo niedawne epidemie, ale nie zgadza się z danymi o największej epidemii tej choroby, czyli średniowiecznej "czarnej śmierci". Wielu epidemiologów uważa obecnie, że dżuma rozprzestrzeniała się po Europie zbyt wolno i była w niej zbyt długo obecna, aby jej roznosicielami mogły być tylko gryzonie. To musiały być również ludzkie pasożyty.  

Norwescy matematycy sprawdzili, czy tak jest rzeczywiście, wykorzystując zachowane zapisy i kroniki z XIV-XVI wieku dotyczące dużych epidemii dżumy w Moskwie, Londynie i innych "metropoliach" późnego Średniowiecza, oraz zespół formuł opisujących trzy różne scenariusze rozprzestrzeniania się yersinia pestis: drogą powietrzno-kropelkową, przez pasożyty ludzi i szczurów. 

Wykorzystując te modele, naukowcy podliczyli ilość nowych zarażonych i zmarłych ofiar dżumy w różnych dniach po wybuchu epidemii i porównali te grafiki z tym, jak rozwijała się epidemia rzeczywiście. 

Jak pokazały obliczenia, wszystkie duże epidemie dżumy w wiekach XIV-XVIII rozwijały się głównie według "ludzkiego", a nie "szczurzego" scenariusza: epidemie choroby były mniej ostre i dłuższe niż przewidywał model komputerowy, związany z rozprzestrzenianiem się dżumy przez pasożyty gryzoni. 

Dziś, jak odnotowują naukowcy, dzięki zmianom nawyków higienicznych i warunków życia większości ludzi, tego typu epidemie są wykluczone w większej części państw, poza najbiedniejszymi i przeludnionymi państwami Trzeciego Świata. Z tego powodu nie trzeba się obawiać, że pchły i wszy mogą wywołać nową epidemię dżumy, choć nie można wykluczyć tego ze stuprocentową pewnością.