Rosyjscy i polscy naukowcy rozwiązali zagadkę zniknięcia ałtajskiego lasu

Rosyjscy naukowcy we współpracy z badaczami z Polski i Chin odtworzyli ciąg zdarzeń przyrodniczych, jakie miały miejsce na stepie na Ałtaju od czasów polodowcowych po współczesność. Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie „Quaternary Science Reviews”.

Naukowcy z Instytutu Archeologii i Etnografii Syberyjskiego Oddziału Rosyjskiej Akademii Nauk pobrali metodą wiercenia próbki osadów dennych z jezior Kuczuk i Małoje Jarowoje, położonych na stepie Kułundyńskim w Kraju Ałtajskim. Jeziora te powstały około 14 tysięcy lat temu, jeszcze przed początkiem holocenu - współczesnej ery geologicznej - kiedy region był pokryty lodowcami ostatniego zlodowacenia.

Na podstawie tych próbek naukowcy dokonali rekonstrukcji paleoklimatycznej, zbudowali łańcuch znaczących wydarzeń w historii naturalnej ałtajskiego stepu i połączyli je z wpływem człowieka.

Analiza rdzeni wiertniczych - słupków cylindycznych uzyskanych na skutek przewiercania warstw skalnych – pozwoliła badaczom wyciągnąć wnioski na temat warunków klimatycznych w przeszłości: wzrost materii organicznej wskazuje na cieplejszy klimat, stosunek izotopów węgla pomaga określić ilość opadów, analiza pyłków i zarodników mówi o bioróżnorodności roślin, a po wielkości i stężeniu cząstek węgla naukowcy określają częstotliwość, siłę pożarów, a także ich zasięg przestrzenny.

Po zbadaniu osadów dennych z jezior stepowych autorzy doszli do wniosku, że w okresie holocenu na ałtajskim stepie ilość opadów stopniowo wzrastała i rozwijała się roślinność leśna. Około 10,8 tys. lat temu zaczęła aktywnie rozprzestrzeniać się sosna zwyczajna - podstawa unikalnych borów wstęgowych, a szczyt rozwoju lasów sosnowych z domieszką gatunków liściastych przypadł na okres między 7,2 a 2,7 tys. lat temu. Był to czas najintensywniejszych opadów średniorocznych - o około 100 mm więcej niż obecnie.

Eksperci ustalili, kiedy doszło do dużych pożarów, a także zasugerowali, że mogły do nich doprowadzić ludy koczownicze. Badacze nie znaleźli żadnego związku między dynamiką opadów czy zmian temperatury a pożarami.

Trudno powiedzieć, co spowodowało te częste i rozległe pożary - czynniki klimatyczne czy działalność człowieka. Dowody historyczne i archeologiczne pomogą w dokonaniu prawidłowej oceny. Pomimo faktu, że Równina Kułundyńska była raczej słabo zaludniona przed przybyciem rosyjskich chłopów w IX wieku, w drugiej połowie I tysiąclecia naszej ery terytorium to znajdowało się pod kontrolą tureckich Chaganatów, a w latach 1200-1700 zajmowali je potomkowie Złotej Ordy – powiedziała kierowniczka projektu, starszy pracownik naukowy Instytutu Archeologii i Etnografii Syberyjskiego Oddziału Rosyjskiej Akademii Nauk Natalia Rudaja, cytowana w komunikacie prasowym Rosyjskiej Fundacji Nauki, która wsparła badania.

Naukowcy sugerują, że koczownicy palili pastwiska, aby zwiększyć ich żyzność.

„Jednak ta kwestia wymaga dalszych badań z udziałem nowych materiałów, specjalistów i metod. Na przykład, przyczyną mogą być krótkie, ekstremalne wydarzenia, takie jak susza, której nie możemy zobaczyć naszymi metodami” – wyjaśniła Rudaja.

Z badań wynika, że pożary rozpoczęły się na Równinie Kułundyńskiej około 10,9-10,5 tys. lat temu. Trawy stepowe stały się dla nich paliwem. A naprawdę duże pożary, obejmujące rozległe terytoria, miały miejsce 5-4,5 tys. lat temu. Wówczas płonął nie tylko step, ale także las. Potwierdzają to dane palinologiczne.

Największy i najbardziej rozległy pożar w ałtajskim stepie miał miejsce około 550 r. n.e. Po nim - według naukowców - regularnie dochodziło do intensywnych pożarów, a roślinność drzewiasta stała się głównym źródłem paliwa. W rezultacie doprowadziło to do całkowitego wylesienia terytorium.

Ałtaj to ważne gospodarczo terytorium Rosji i ważny ośrodek różnorodności biologicznej w Azji Środkowej. Zdaniem naukowców pustynnienie i zubożenie ziemi na ałtajskim stepie to przykład krytycznych zmian, w których człowiek może odegrać kluczową rolę.

Autorzy badania mają nadzieję, że ich praca pomoże zrozumieć aktualne problemy zmian klimatycznych, a także przewidzieć rozwój regionu w najbliższej przyszłości.