Konferencja poczdamska: podział Europy na granice i strefy wpływów

75 lat temu, 17 lipca 1945 r., w pałacu Cecilienhof w Poczdamie pod Berlinem rozpoczęła się trzecia ostatnia konferencja przedstawicieli trzech największych mocarstw koalicji antyhitlerowskiej w II wojnie światowej: ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii. Jej postanowienia stały się podstawą powojennego ładu w Europie.

Konferencja przywódców mocarstw, które wygrały II wojnę światową, odbywała się od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku. Na czele radzieckiej delegacji stał Józef Stalin, amerykańskiej - Harry Truman, a brytyjskiej – najpierw Winston Churchill, a następnie Clement Attlee. Szefowie "Wielkiej Trójki" mieli ostatecznie rozstrzygnąć kwestię podziału Europy, przyszłości pokonanych Niemiec i reparacji. Konferencja poczdamska wyznaczyła granicę sześciolecia II wojny światowej.

„Poczdam to ostatnia konferencja szefów wielkich mocarstw koalicji antyhitlerowskiej, która zaprezentowała wyjątkowe zjawisko historyczne. Światowe mocarstwa z różnymi interesami i wartościami mogły zjednoczyć się przeciwko wspólnemu wrogowi, który zagrażał fundamentom cywilizacji, a ich liderzy z łatwością porozumieli się przy stole negocjacyjnym. To jest bardzo istotne we współczesnych warunkach” – powiedział Sputnikowi szef działu naukowego Rosyjskiego Wojskowego Towarzystwa Historycznego Jurij Nikiforow.

Powstrzymali nowe wojny

Historyk uważa, że głównym rezultatem konferencji było to, że udało się zapobiec przerodzeniu się współpracy wojskowej w konfrontację.

Niemcy zostały pokonane, zniknął wspólny cel, a wszelkie sprzeczności między sojusznikami stawały się coraz bardziej oczywiste. Wysiłki radzieckiej dyplomacji miały na celu przede wszystkim ich wygładzenie – uważa historyk.

Zdaniem Nikiforowa ZSRR wykazał gotowość do kompromisu w wielu kwestiach gospodarczych, ale jeśli chodzi o bezpieczeństwo, stanowczo nalegał na ważność własnych interesów.

„Zwycięskie kraje starały się zapewnić, aby Niemcy nigdy nie zagroziły swoim sąsiadom, dlatego we wszystkich czterech strefach okupacyjnych zostały wprowadzone zasady wspólnej polityki” – powiedział historyk.

Zauważył, że za podstawę przyjęto wówczas amerykański plan całkowitego rozbrojenia i demilitaryzacji Niemiec. Jednocześnie zdecydowano, że na pierwszym etapie kierownictwo będzie sprawowane przez administrację okupacyjną.

Reparacje były niesprawiedliwie zaniżone

„Nieporozumienia pojawiły się podczas dyskusji na temat reparacji – odszkodowania wypłacanego przez pokonane państwo, z którego winy wybuchła wojna, dla pokrycia strat poniesionych przez państwa zwycięskie. Podczas konferencji jałtańskiej osiągnięto porozumienie, że Niemcy są zobowiązane do naprawienia szkód, jakie wyrządziły w czasie wojny. Ale pozostała kwestia tego, jak je pobierać i w jakiej wysokości" – podał rozmówca agencji.

Zwrócił uwagę, że ZSRR i Stanom Zjednoczonym udało się wypracować kompromisowe rozwiązanie, zgodnie z którym Moskwa otrzymała reparacje ze strefy okupacyjnej i kosztem niemieckich inwestycji za granicą, a także dodatkowe 25 procent wyposażenia przemysłowego ze stref zachodnich. Całkowita kwota wynosiła 20 miliardów dolarów, z czego połowa trafiła do Związku Radzieckiego. Rosyjscy historycy nadal uważają, że reparacje były niesłusznie zaniżone.

Stalin wynegocjował z aliantami jedną trzecią współczesnego terytorium Polski

Paląca kwestia dotyczy zachodnich granic Polski. Stalin chce przekazać jej bogate w surowce niemieckie ziemie. Z zapisów spotkań wynika, że przywódcy Wielkiej Brytanii i USA są przeciw.

Propozycja Stalina dotycząca ustanowienia granicy polsko-niemieckiej na Odrze i Nysie została przyjęta, tu ustąpił Churchill, który wcześniej stanowczo sprzeciwiał się ekspansji Polski na zachód. Gdańsk i większość Prus Wschodnich również przyznano Polakom – wspomina Nikiforow.

Według niego Prusy Wschodnie, jako najbardziej waleczna część Niemiec, zostały zlikwidowane, a ich ziemie podzielone między Związek Radziecki i Polskę. Królewiec (od 1946 roku – Kaliningrad) wraz z przyległym terenem został przekazany ZSRR.

Zdaniem Jurija Nikiforowa, decyzje konferencji miały na celu demokratyczne rozwiązanie powojennych problemów i stały się fundamentem struktury terytorialnej i politycznej na kontynencie europejskim.

„Historycy oceniają konferencję poczdamską jako udaną, ale zwracają uwagę na pewne niedomówienia oraz to, że można było zrobić więcej. Niemniej jednak 75 lat temu, podczas konferencji poczdamskiej, ustanowiono powojenny porządek świata, który trwał kilka dziesięcioleci” - podsumował historyk.