SPUTNIK
Groźna symfonia Zwycięstwa:
Rola Teatru Bolszoj w walce
z nazistami
Rola Teatru Bolszoj w walce
z nazistami
tekst: Lidia Kisielewa
Sterowiec na Placu Rewolucji w Moskwie przed Teatrem Bolszoj, 1941 r.
Foto: © Sputnik / Vladimir Granovskiy
Sterowiec na Placu Rewolucji w Moskwie przed Teatrem Bolszoj, 1941 r.
Foto: © Sputnik / Vladimir Granovskiy
| Rosyjski Teatr Bolszoj jest jedną z najstarszych instytucji muzycznych na świecie, rówieśnikiem amerykańskiej konstytucji. Istnieje od 1776 roku. Od samego początku był symbolem Rosji. Jego los odzwierciedlał losy kraju. Teatr Bolszoj w 1883 roku // Foto: © Public domain Teatr Bolszoj w 1856 roku // Foto: © Public domain Teatr Bolszoj // Foto: © CC BY-SA 3.0/Dmitriy Guryanov |
Weterani Teatru Bolszoj świętują 30. rocznicę Zwycięstwa, 1975 rok
Foto: © Muzeum Teatru Bolszoj
Te ściany pamiętają wielkie postacie. Na tej scenie dyrygował Rachmaninow, śpiewał Szalapin, tańczyła Ułanowa. Podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej (1941-1945) teatr też walczył wraz z całym narodem.
 |  |  |
Podczas wojny to tutaj po raz pierwszy zabrzmiała melodia współczesnego hymnu Rosji, który do tej pory rozbrzmiewa w najbardziej uroczystych momentach. I nawet na najbardziej popularnym banknocie 100 rubli – przedstawiono Teatr Bolszoj.
Banknot 100 rubli
© Public domain
Początek wojny
Tego dnia w filii Teatru Bolszoj miała odbyć się premiera opery Charlesa Gounoda „Romeo i Julia". Partię Romea wykonywał wielki śpiewak, Ludowy Artysta ZSRR Siergiej Lemieszew (1902-1977).
Śpiewak wspomina: „Każdy z nas jak gdyby się rozdwoił tego wieczora… Nagle wraz z komunikatem w radiu pojawiło się coś tak strasznego, że cała nasza praca wydawała się po prostu niepotrzebna… Widzowie ciepło przyjęli spektakl, artyści robili wszystko, co w ich mocy. Ale jak tylko opadła kurtyna, wszyscy popędziliśmy do głośników, aby dowiedzieć się, co się dzieje na froncie".
Ulice Moskwy zapełniły się metalowymi przeciwpancernymi jeżami.
Ulice Moskwy, 1941 rok
Foto: © Sputnik/Arkadyi Shaikhet
Ulice Moskwy, 1941 rok
Foto: © Sputnik/Arkadyi Shaikhet
Dachy domów i place zostały pomalowane w taki sposób, aby z góry przypominały lasy, rzeki i pola. Nawet fontanna na Teatralnej „została" lasem. To kamuflaż, ochrona przed nalotami wrogich samolotów.
Bomba
Junkers Ju 88 – niemiecki dwusilnikowy samolot
Foto: © Public domain
| Teatr Bolszoj w 1941 roku // Foto: © Public domain 28 października 1941 roku w Moskwie był piękny dzień. O godzinie 16:00 rozległa się potężna eksplozja. Faszystowski bombowiec Junkers 88 zrzucił 500-kilogramową bombę, która wybuchła przed głównym wejściem do teatru. Na ulicy leżeli zabici i ranni przechodnie. Fasada teatru została poważnie uszkodzona przez eksplozję. W październiku 1941 roku podjęto decyzję o ewakuacji podstawowej trupy artystów teatralnych do Kujbyszewa (obecnie Samara). Teatr wznowił działalność po renowacji 26 września 1943 roku. Na scenie wystawiono wówczas nieśmiertelną operę Michaiła Glinki „Iwan Susanin". |
Teatr w Kujbyszewie
Próba baletu Włodzimierza Jurowskiego „Szkarłatne żagle" w kujbyszewskim Pałacu Kultury, 04.02.1942 r.
Foto: © Sputnik/Anatoliy Garanin
Operacja wywiezienia z Moskwy bezcennej kolekcji skrzypiec i wiolonczel Teatru Bolszoj Stradivariego, Amatiego, Guarneriego odbyła się w tajemnicy, bez zbędnego rozgłosu.
| Skrzypce Stradivariego // Foto: © Sputnik / Tselik Było to konieczne, ponieważ kolekcję wyceniono na 426 650 złotych rubli (85.330 dolarów w tych czasach). Niepozorne skrzynie zostały zabrane na Dworzec Kazański i załadowane do wagonu, w którym już znajdowały się obrazy Galerii Trietiakowskiej. Faszystowskie bombowce zrzuciły bomby zapalające na tory, ale pociąg z instrumentami zdążył już odjechać. Kolekcja została cudem uratowana. |
| Foto: Pociąg z dekoracjami i kostiumami z Teatru Bolszoj, zbombardowany przez Niemców W Kujbyszewie artyści mogli wystawiać spektakle w nowym Pałacu Kultury przy centralnym placu. Koncerty rozpoczęły się niemal natychmiast, ale spektakle było trudniej zorganizować: faszyści zbombardowali pociąg z dekoracjami i kostiumami, zginęli technicy i monterzy sceny. Wówczas dyrygent Samuił Samosud zaproponował, aby wystawiać tylko te spektakle, w których aktorzy mogliby występować w zwykłych kostiumach scenicznych. |
Próba opery Gioacino Rossiniego „Cyrulik sewilski” w Kujbyszewie
© Muzeum Teatru Bolszoj
W pracowni szewskiej Teatru Bolszoj w Kujbyszewie (1941 r.)
© Muzeum Teatru Bolszoj
W pracowni scenograficznej Teatru Bolszoj w Kujbyszewie (1941 r.)
© Muzeum Teatru Bolszoj
Aktorzy Teatru Bolszoj rozładowują ciężarówkę z drewnem opałowym
© Muzeum Teatru Bolszoj
Jako pierwsze sztuki wystawiono „Eugeniusza Oniegina" Piotra Czajkowskiego i „Traviatę" Giuseppe Verdiego.
Scena z opery Piotra Czajkowskiego „Eugeniusz Oniegin", Kujbyszew, 16.03.1942 // Foto: © Sputnik / Anatoliy Garanin
Scena z opery Piotra Czajkowskiego „Eugeniusz Oniegin", Kujbyszew, 16.03.1942 // Foto: © Sputnik / Anatoliy Garanin
| Scena z opery Gioacino Rossiniego „Wilhelm Tell". Kujbyszew, 1942 rok / / zdjęcie: © Muzeum Teatru Bolszoj Przez dwa lata (1941-1943) Teatr Bolszoj wystawił na scenie w Samarze (Kujbyszewie) 14 spektakli – dziewięć oper i pięć baletów. Miały miejsce też dwie wspaniałe premiery: opery „Wilhelm Tell” Gioacchino Rossiniego i balet „Szkarłatne żagle” Asafa Messererego do muzyki kompozytora Władimira Jurowskiego. |
Symfonia Szostakowicza
Głównym wydarzeniem kujbyszewskiej epopei teatru była światowa premiera Siódmej Symfonii Dmitrija Szostakowicza. Została ona wykonana przez orkiestrę Teatru Bolszoj w obecności autora 5 marca 1942 roku.
Premiera Siódmej Symfonii Szostakowicza Foto: © Muzeum Teatru Bolszoj
Kompozytor przywiózł nuty swojej symfonii z obleganego Leningradu. Symfonia wywarła na publiczności ogromne wrażenie. Wielu miało łzy w oczach, niektórzy siedzieli z zaciśniętymi pięściami.
Koncert był transmitowany w radiu na obszarze całego kraju. Stając się światową sensacją, ta muzyka triumfalnie „przemaszerowała" przez najlepsze sale koncertowe.
Koncert był transmitowany w radiu na obszarze całego kraju. Stając się światową sensacją, ta muzyka triumfalnie „przemaszerowała" przez najlepsze sale koncertowe.
Filia Teatru Bolszoj w Moskwie
Moskwianie przed filią Teatru Bolszoj. Ul. Puszkina. Moskwa, luty 1942 r. Foto: © Sputnik/Anatoliy Garanin
| 19 listopada 1941 roku, kiedy front znajdował się zaledwie 30 km od stolicy, artyści teatralni, którzy pozostali w Moskwie, rozpoczęli pierwszy sezon wojskowy koncertem w filii teatru. Przedstawienia odbywały się w ciągu dnia. Wieczorem przeszkadzały regularne bombardowania, szybko zapadający zmrok. Teatr był pełny, a nastrój na sali podniosły, mimo że trwała wojna. Scena po bratersku została podzielona między operę i balet. Z oper wystawiano „Eugeniusza Oniegina" Piotra Czajkowskiego, „Toscę" Giacoma Pucciniego, „Traviatę" Giuseppe Verdiego, „Cyrulika Sewilskiego" Gioacchino Rossiniego, a z baletów – „Córkę źle strzeżoną" Petera Ludwiga Hertela, „Jezioro Łabędzie" Piotra Czajkowskiego, „Coppélia" Léo Delibesa, „La Bayadère" Ludwiga Minkusa. W garderobie. Przygotowanie przed operą Piotra Czajkowskiego „Dama pikowa", 1943 rok / / Zdjęcie: © Sputnik / Anatolij Garanin Opera Piotra Czajkowskiego „Dama pikowa" na scenie Teatru Bolszoj, 1943 rok / / Zdjęcie: © Sputnik / Anatolij Garanin |
| Sulamith Messerer, // Foto: © Sputnik / Anatoliy Garanin Artyści żyli biednie. Solistka baletu Sulamith Messerer (1908-2004) w latach 70. wspominała posiłki podczas wojny, nazywając je biblijnymi. „Teatr wydawał nam pół bochenka chleba dziennie i butelkę wina na tydzień. Nasze posiłki stały się w pewnym sensie biblijne: jedliśmy chleb, maczając go w winie. Odurzysz się nieco i już jesteś syty. Możesz iść tańczyć na pointach". Duch obrońców miasta nie został złamany. W zimnej, głodnej Moskwie jasne, uroczyste światła, których nie było widać na zewnątrz, rozświetlały filię Teatru Bolszoj przy ul. Puszkinskiej. |
Brygady frontowe
Soliści Teatru Bolszoj powołali do życia 16 mobilnych brygad, które podczas wojny dały 1939 koncertów na froncie.
Artyści orkiestry Teatru Bolszoj na froncie
Zdjęcie: © Muzeum Teatru Bolszoj
Artyści orkiestry Teatru Bolszoj na froncie
Zdjęcie: © Muzeum Teatru Bolszoj
W niezwykle trudnych, często zagrażających życiu warunkach artyści uzdrawiali dusze okaleczone przez wojnę.
Główną mobilną platformą do występów z reguły były ciężarówki ze składanymi burtami, które przekształcały się w scenę na czas koncertu. Z drewnianych skrzynek robiono stopnie, a widzowie na froncie sadowili się wokół niej na trawie.
Główną mobilną platformą do występów z reguły były ciężarówki ze składanymi burtami, które przekształcały się w scenę na czas koncertu. Z drewnianych skrzynek robiono stopnie, a widzowie na froncie sadowili się wokół niej na trawie.
Balerina N. Kuzniecowa występuje przed żołnierzami, 1941 rok
© Muzeum Teatru Bolszoj
Solista opery Iwan Kozłowski na froncie, 1942 r.
© Muzeum Teatru Bolszoj
Solistka opery Antonina Iwanowa. Front Południowy. 1942 r.
© Muzeum Teatru Bolszoj
Tancerze Marina Damajewa i Boris Holfin. 1942 rok
© Muzeum Teatru Bolszoj
Pewnego razu artystów Teatru Bolszoj poproszono, aby udali się do szpitala polowego do leżącej tam sanitariuszki.
Wynosząc rannych z pola walki, dziewczyna sama została poważnie ranna – pocisk urwał jej nogę. Ból znosiła spokojnie, ale myśli o przyszłości doprowadzały ją do szaleństwa. Nie chciała nikogo widzieć, z nikim nie rozmawiała. Artyści odwiedzili ją i zaśpiewali kilka utworów. Wspominali, że najcenniejszą nagrodą dla nich była wdzięczność w ogromnych szarych oczach, w których „znowu zatliło się życie…".
Wynosząc rannych z pola walki, dziewczyna sama została poważnie ranna – pocisk urwał jej nogę. Ból znosiła spokojnie, ale myśli o przyszłości doprowadzały ją do szaleństwa. Nie chciała nikogo widzieć, z nikim nie rozmawiała. Artyści odwiedzili ją i zaśpiewali kilka utworów. Wspominali, że najcenniejszą nagrodą dla nich była wdzięczność w ogromnych szarych oczach, w których „znowu zatliło się życie…".
Długo artyści wraz z narodem szli po zwycięstwo. Zwieńczeniem całej działalności twórczej brygad frontowych były koncerty solistów Teatru Bolszoj w wyzwolonym Berlinie.
Koncert w Reichstagu
Pod sam koniec wojny, w maju 1945 roku, artyści Teatru Bolszoj mieli wielki zaszczyt występować przed żołnierzami pułku, którzy wznieśli sztandar zwycięstwa nad Berlinem.
Sztandar zwycięstwa nad Berlinem Foto: © Sputnik / Evgeny Khaldey
Sztandar zwycięstwa nad Berlinem Foto: © Sputnik / Evgeny Khaldey
To był pierwszy koncert radzieckich artystów w Reichstagu. Radzieccy cywile wyglądali dziwnie w tym budynku. Przed wejściem do Reichstagu do artysty Sergo Giceridze podszedł żołnierz i głośno powiedział: „Hej, fryc! Powiedź, gdzie jest trup Hitlera?". Oszołomiony Sergo szybko się otrząsnął i odpowiedział: „Słuchaj, kochany, sam go szukam!".
| Po koncercie w Reichstagu. 1945 rok / / zdjęcie: © Muzeum Państwowego Akademickiego Teatru Bolszoj Występowali w wąskim, zastawionym łóżkami korytarzu schronu bombowego. Na końcu korytarza, za „sceną", były dwie drabiny. Jedna prowadziła do wyjścia, a druga – do podziemi. Po niej w trakcie koncertu wychodzili niemieccy żołnierzy, którzy właśnie się poddali. W piwnicach jeszcze toczyły się walki. Później artyści oswoili się z Berlinem. Jeździli samochodami z garażu Goebbelsa, dawali koncerty w koszarach Göringa, chodzili po stosach nic nieznaczących już orderów z kancelarii Hitlera. |
8 maja 1945 roku artyści wystąpili w Karlshorscie, gdzie podpisano akt bezwarunkowej kapitulacji niemieckich sił zbrojnych. A 5 czerwca odbył się ich ostatni koncert frontowy. Tego dnia przedstawiciele czterech mocarstw alianckich spotkali się w Berlinie, aby podpisać deklarację o klęsce nazistowskich Niemiec.
9 maja 1945 roku w Moskwie na scenie Teatru Bolszoj wystawiono operę Piotra Czajkowskiego „Trzewiczki". Salwa zwycięstwa zbiegła się z antraktem. Widzowie i artyści wyszli na zewnątrz. Po każdej salwie tłum, oświetlony kolorowymi wybuchami fajerwerków, wznosił zwycięskie okrzyki. Wraz ze wszystkimi – w makijażu i kostiumie, z rogami i ogonem – na ulicę wybiegł wykonawca roli diabła, solista opery Aleksiej Iwanow, radośnie wykrzykując „Ura!". Z tłumu padły słowa:
– Nawet diabeł cieszy się z naszego zwycięstwa!
– Nawet diabeł cieszy się z naszego zwycięstwa!
Fuegos artificiales el 9 de mayo, Día de la Victoria
Foto: © Sputnik / Vladimir Akimov
Foto: © Sputnik / Vladimir Akimov
Niepowodzenie zamachu na Stalina
Józef Stalin na spotkaniu z Naczelnym Dowództwem ZSRR
Zdjęcie: © Sputnik
| Iosif Stalin // Foto: © Sputnik Teatr był jednym z niewielu miejsc, gdzie Stalin pojawiał się publicznie. Postanowił z tego skorzystać niemiecki wywiad w celu jego likwidacji. Jesienią 1944 roku dzięki kompetentnym działaniom radzieckiego kontrwywiadu SMERSZ („śmierć szpiegom") udało się zapobiec próbie zamachu na Stalina. Ta operacja przeszła do historii pod kodem „Mgła". |
Cyfry i fakty
Krwiodawcy z Teatru Bolszoj w celu ratowania życia żołnierzy radzieckich oddali w sumie 364 litry krwi.
Teatr Bolszoj objął patronatem szpital nr 5016, w którym w pełni wyposażył 6 oddziałów dla rannych i scenę klubową. Dla rannych i personelu szpitala odbyło się 215 koncertów.
Pracownicy Teatru Bolszoj przekazali swoje oszczędności na budowę czołgów i samolotów, prezenty dla żołnierzy Armii Czerwonej i rodzin weteranów wojennych. W sumie ponad 3 300 000 rubli.
16 brygad artystów z teatru wyjechało na front, gdzie dało 1939 koncertów.
Wykonano ogromną pracę w zakresie naprawy umundurowania – przywrócono do użytku 38 000 rzeczy.
Zakupiono obligacje rządowe o wartości ponad 9,5 mln rubli.
Na tyłach szpitali i jednostek wojskowych odbyło się ponad 4500 koncertów i ponad 60 występów patronackich.
Sputnik wyraża wdzięczność Katerinie Nowikowej, kierowniczce służby prasowej Teatru Bolszoj, Ałłie Basarginej, pianistce, akompaniatorce Teatru Bolszoj i Centrum Śpiewu Operowego im. Galiny Wiszniewskiej, Ludmile Rybakowej, starszemu pracownikowi naukowemu muzeum Teatru Bolszoj, zasłużonemu działaczowi kultury FR, które znały wielu uczestników wydarzeń wojennych i udostępniły materiały oraz dokumenty archiwalne.
